Nghe đọcChiêu Văn Vương Trần Nhật Duật sinh vào tháng Tư năm Ất Mão – 1255, là con trai thứ 6 của vua Trần Thái Tông.
Ngay từ khi còn nhỏ, Trần Nhật Duật đã nổi tiếng thông minh hiếu học, hiểu sâu, biết rộng, rất tôn sùng Đạo giáo, thâm sâu kinh điển Đạo gia, thông thạo nhiều ngoại ngữ và phong tục, tập quán các nước láng giềng. Học tiếng Tống và tiếng Chiêm Thành, Nhật Duật chẳng những sử dụng thành thạo những ngôn ngữ ấy mà còn am hiểu nhiều mặt của các nước đó, kể cả phong tục tập quán của họ. Ông cũng hay giao du, thăm hỏi người Chiêm, người Tống trong nước. Vì vậy, khi mới hai mươi tuổi, ông đã được triều đình giao đặc trách những công việc về các dân tộc có liên quan.
Một năm nọ, ở xứ Đà Giang, miền núi Tây Bắc, có một người tên là Trịnh Giác Mật tụ họp dân chúng, nổi lên chống lại triều đình. Vua Trần Nhân Tông sai Trần Nhật Duật làm An phủ sứ Đà Giang giải quyết gấp rút sự cố nghiêm trọng này. Chiêu Văn Vương không đem theo quân lính, dũng cảm một mình một ngựa vào trại gặp Trịnh Giác Mật để dụ hàng. Bằng sự khôn khéo am hiểu phong tục tập quán của người miền núi và dũng khí của người làm tướng, Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật đã cảm hoá Trịnh Giác Mật quy thuận triều đình mà khôngđổ một giọt máu, không mất một mũi tên nào.
Nhà quân sự đại tài
Trần Nhật Duật là người nhã nhặn độ lượng, mừng giận không lộ ra sắc mặt, là người tài hoa phóng khoáng. Trong việc nước, ông rất trung thực và thẳng thắn, là nhà quân sự đại tài, nhà ngoại giao lỗi lạc, nhà văn hóa uyên bác trong lịch sử dân tộc.
Ông chính là người chỉ huy quân đội nhà Trần đánh tan đội quân của Toa Đô ở cửa Hàm Tử vào cuối tháng 4 năm 1285. Dưới triều vua Trần Minh Tông, Trần Nhật Duật được phong làm Tá Thánh thái sư. Đời vua Trần Hiến Tông, ông được phong tước hiệu Chiêu Văn đại vương.
Dù nắm giữ chức vị tể tướng triều Trần, làm quan trải qua bốn triều vua, có công lớn trong đánh giặc, Trần Nhật Duật vẫn luôn giữ được khí tiết thanh cao, nhã nhặn của mình. Với mọi việc ông đều suy xét kỹ càng, chu toàn, không dựa vào chức tước trong tay để uy hiếp người khác. Năm 1330, Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật qua đời ở tuổi 75.
Lời bàn:
Là một vị tướng đầy bản lĩnh với tài trị quốc và đánh giặc, tuổi hai mươi đã gánh vác nhiều trọng trách, ngoại giao kiệt xuất, văn võ toàn tài, Trần Nhật Duật là một trong những bậc trung thần, đóng góp công sức rất lớn cho những chiến công của triều Trần. Tên tuổi và sự nghiệp của ông gắn liền với những giai đoạn oanh liệt nhất của nhà Trần, mà đỉnh cao là ba lần đánh bại giặc Nguyên – Mông. Trong sách “Đại Việt Sử ký Toàn Thư”, sử gia Ngô Sĩ Liên nhận định: “Công đánh giặc Nguyên, Nhật Duật lập được nhiều hơn cả”. Tổ quốc lưu danh, tiếng thơm muôn thuở. Trần Nhật Duật xứng đáng là bậc trí dũng lưỡng toàn, là nhà ngoại giao xuất sắc trong lịch sử dân tộc.
