Nghe đọcTrần Thủ Độ quê làng Lưu Xá, huyện Ngự Thiên, lộ Long Hưng, nay là xã Canh Tân, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình. Trần Thủ Độ cùng với những người con ưu tú khác của họ Trần sớm tham gia lập các đội hương binh đi đánh dẹp các thế lực cát cứ khác, lúc đầu nhằm khôi phục cơ nghiệp cho nhà Lý. Năm 1224, ông được nhà Lý phong làm Điện tiền chỉ huy sứ, quản lý các đạo quân bảo vệ kinh thành. Sử chép: “Thủ Độ tuy không có học vấn, nhưng tài lược hơn người, làm quan triều Lý được mọi người suy tôn”.
Trần Thủ Độ có bản lĩnh và cá tính khác thường, là một nhân vật lịch sử vô cùng đặc biệt. Ông xử lý mọi việc thẳng thắn và quyết đoán theo ý chí của mình, ít chịu để cho tình cảm sai khiến, cũng không quan tâm lời khen chê. Cuộc đời và sự nghiệp của Trần Thủ Độ gắn liền với nghiệp đế của họ Trần. Công nghiệp cả đời ông chính là đã đưa nước nhà qua khỏi cuộc suy vong cuối triều Lý, khởi dựng nên thời đại Đông A rực rỡ, với nhiều chiến công oanh liệt chống ngoại xâm và những thành tựu xây dựng đất nước.
Uy vũ không thể khuất phục
Sử chép rằng:
Trong cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân xâm lược Mông Cổ, Trần Thủ Độ có vai trò hết sức quan trọng. Tháng 12 năm Đinh Tỵ, tức tháng 1/1258, quân Mông Cổ sau khi tiêu diệt nước Đại Lý đã tiến vào lưu vực sông Hồng. Thế giặc rất mạnh. Quân Đại Việt bị đánh lui, vua Thái Tông phải bỏ Thăng Long rút xuống phía nam. Vua ngự thuyền nhỏ đến thuyền em ruột là Thái úy Trần Nhật Hạo hỏi kế. Nhật Hạo lấy ngón tay chấm nước viết hai chữ “Nhập Tống” ở mạn thuyền, ý khuyên vua nên chạy sang nhờ vả nước Tống. Vua bèn rời thuyền đến hỏi Thái sư Trần Thủ Độ. Trần Thủ Độ trả lời:“Đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ chớ lo!”.
Ngày 24 tháng 12 năm đó, Trần Thái Tông tiến quân đến Đông Bộ Đầu, đánh bại quân Mông Cổ, khiến họ phải triệt thoái về Bắc.
Lời bàn:
Người xưa có câu: “Gió lớn mới biết cỏ cứng, nguy nan mới biết trung thần”. Quốc gia hưng vong, người đạo nghĩa thấu rõ vận nước một lòng tận trung tận lực. Xã tắc lâm nguy, Trần Thủ Độ tỏ đạo trời mang chính nghĩa giữ vững giang sơn. Lòng người chỉ cần không động, giặc mạnh cũng chẳng đáng lo.
Thế mới biết, gia phong có thể vững bền phải nhờ con hiếu. Đất nước muốn được hùng cường thì phải có tôi trung. Trong lúc lũ giặc đang đe dọa bờ cõi, thế nước nguy nan, lòng người lo lắng thì câu nói khí phách của Trần Thủ Độ không chỉ khiến vua tôi trên dưới vững lòng mà hào khí đó cũng làm kẻ thù nhụt chí. Cho nên, một lời mà có thể chấn hưng đất nước thì đó chỉ có thể là câu nói đầy khí phách của Thái sư Trần Thủ Độ: “Đầu thần chưa rơi xuống, xin bệ hạ chớ lo!”.
