Nghe đọcNguyễn Phi Khanh làm quan dưới Triều nhà Hồ, giữ chức Đại lý tự khanh kiêm Trung thư Thị lang, ông là một vị quan cương trực, nghĩa khí, và yêu nước. Khi quân Minh sang xâm lược, đánh bại nhà Hồ, ông bị bắt và giải về Trung Quốc.
Vâng lời cha nuôi chí lớn
Nguyễn Phi Khanh có người con là Nguyễn Trãi (1380 – 1442) rất hiếu thảo, năm ấy đã 27 tuổi, thấy cha bị bắt thì khóc lóc thương cha. Khi Nguyễn Phi Khanh bị giải về phương Bắc, Nguyễn Trãi quyết đi theo để mãi ở bên cạnh chăm sóc cha mình dù cha không đồng ý. Nguyễn Phi Khanh nhất quyết bắt con mình phải quay trở về. Ông đã nói với con rằng: “Nuôi chí đánh bại quân Minh, bảo vệ giang sơn xã tắc mới làm tròn đại hiếu”. Sử sách cũng ghi lại một đoạn hội thoại nói rõ tấm lòng hiếu thảo của Nguyễn Trãi cũng như sự kiên cường đầy nghĩa khí của cha ông là Nguyễn Phi Khanh như sau:
Nguyễn Trãi:
“Cha ơi cha cho con theo bóng áo
Xin theo hầu đến tận Ải Nam Quan!”
Nguyễn Phi Khanh:
“Con là trai mà không bằng nhi nữ
Cha sinh con hổ thẹn với trời xanh!
Con hèn quá con làm cha tủi nhục,
Biết làm gì để báo đáp ngày mai?
Con hãy nhớ con là dòng tuấn kiệt
Trong người con cuồn cuộn máu anh hùng.
Con về đi cha vui lòng vĩnh biệt
Con về đi còn rửa nhục núi sông!
Cha sinh con nghĩa là gây sức mạnh
Cha nuôi con là hy vọng về sau.
Đến giờ đây giữa đường cha đứt gánh,
Thì con ơi hãy vung kiếm quên sầu.”
Nguyễn Trãi vâng lời cha trở về nuôi chí lớn. Nguyễn Phi Khanh thân ở nơi xứ người nhưng tâm lại hướng về quê nhà chờ tin con.
Khi quay về, Nguyễn Trãi bị quân Minh bắt lại giam lỏng ở thành Đông Quan. Ông dựng một túp lều tranh bên cái ao nhỏ. Nhà là một cái lều tuềnh toàng, đạm bạc. Ông sống như thế ngót chục năm trời. Quân Minh năm lần bảy lượt đem tiền bạc, quan tước rất hậu đến nhử, ông đều ôn tồn từ chối.
Dùng đức hạnh cảm hóa quân giặc, báo hiếu cha
Một năm sau khi quân Minh đầu hàng thì ở Trung Quốc, Nguyễn Phi Khanh cũng qua đời. Ông mất nhưng hẳn rằng cảm thấy hài lòng và tự hào vì đứa con hiếu thảo làm đúng lời dặn dò của mình khi xưa, không chỉ giành lại được giang sơn xã tắc mà còn thể hiện tấm lòng đại nghĩa tha chết cho quân địch, uy danh của việc làm đại nghĩa ấy vang xa đến tận Trung Quốc. Khi Nguyễn Phi Khanh mất, Thượng thư nhà Minh là Hoàng Phúc tìm cách giúp đưa hài cốt Nguyễn Phi Khanh về nước chôn cất tại núi Đá Bạc. Người đời sau gọi núi đó là núi Báo Ân hay núi Báo Đức, hoặc còn gọi là núi Báo Vọng, thuộc huyện Chí Linh, Hải Dương ngày nay.
Sở dĩ Hoàng Phúc làm việc này là vì đại ân đại đức của Nguyễn Trãi. Năm 1427 Hoàng Phúc bị bắt và thành tù binh của Nguyễn Trãi, nhưng được Nguyễn Trãi đối xử rất tốt, sau đó lại được cấp đầy đủ lương thực cùng 10 vạn quân về nước. Không chỉ Hoàng Phúc mà cả quân tướng nhà Minh đều rất cảm kích ơn tha mạng. Do vậy hài cốt của Nguyễn Phi Khanh được đưa về nước mà hầu như không gặp trở ngại nào.
Lời bàn:
Người xưa nói rằng: “Bách thiện hiếu vi tiên”, nghĩa là trăm điều thiện thì nết hiếu là đứng đầu, nếu không có hiếu thì cũng chẳng còn tiêu chuẩn làm người nữa. Nguyễn Trãi nổi bật trong lịch sử Việt Nam như một tấm gương sáng về chữ hiếu khi làm đúng lời dặn dò của cha, không chỉ giành lại được giang sơn mà còn thể hiện tấm lòng đại nghĩa với quân địch, một lòng đóng góp công sức xây dựng đất nước, uy danh vang mãi về sau.
