Nghe đọcLương Thế Vinh (1441-1496) là nhà toán học, Phật học, nhà thơ nổi tiếng thời Lê Sơ. Ông quê làng Cao Hương, nay là thôn Cao Phương, xã Liên Bảo, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Lương Thế Vinh vẫn được người đời quen gọi là Trạng Lường. Lý do là vì ngay từ nhỏ, ông đã tỏ ra rất giỏi trong việc đo lường. Ông đỗ Trạng nguyên năm 1463 đời vua Lê Thánh Tông. Lương Thế Vinh là tác giả cuốn “Đại thành toán pháp”, cuốn sách dạy toán học đầu tiên của nước ta.
Quan trạng cân voi
Tương truyền, có lần, đoàn sứ bộ nhà Minh sang nước ta. Vua Lê Thánh Tông cử trạng nguyên Lương Thế Vinh đón tiếp. Trưởng đoàn sứ Minh là Chu Hy vốn nghe tiếng trạng nguyên Việt không những nổi tiếng về văn chương mà còn có trí thức uyên bác về khoa học, bèn hỏi: “Có phải ông là người làm ra sách Đại thành toán pháp?”
Lương Thế Vinh khiêm tốn đáp: “Vâng, đúng vậy!”.
Nhân lúc đó có con voi đang kéo gỗ dưới sông lên, sứ Tàu bèn thách: “Vậy quan trạng có thể cân xem con voi kia nặng bao nhiêu được không?”.
“Được chứ!”. Dứt lời, Lương Thế Vinh lấy chiếc cân, xăm xăm đi ra phía sông để cân voi. Sứ Tàu phì cười, nói: “Xem ra chiếc cân quan trạng chỉ đủ cân được cái đuôi voi thôi!”. “Thì chia nhỏ voi ra nhiều phần để cân”. Lương Thế Vinh trả lời.
Sứ Tàu lại châm chọc: “Ông định mổ thịt voi chắc? Nhớ phần tôi miếng gan nhé!”. Lương Thế Vinh không trả lời.
Phương pháp của Lương Thế Vinh rất đơn giản. Ông cho con voi lên thuyền, sức nặng của voi sẽ làm thuyền chìm xuống một mực nước nhất định, ông đánh dấu mực nước này, sau đó thay con voi bằng các khối đá nhỏ sao cho số đá làm thuyền chìm đúng vạch đánh dấu. Khi đó khối lượng voi và khối đá này là như nhau, chỉ cần cân từng khối đá rồi cộng lại sẽ là khối lượng của con voi!
Quan trạng đo độ dày tờ giấy
Sau khi tính được cân nặng của voi, sứ thần nhà Minh vẫn tỏ ra chưa phục nên muốn làm khó Lương Thế Vinh. Sứ thần xé ra một tờ giấy và nói: “Tính cân nặng voi ông còn làm được thì chắc đo độ dày tờ giấy này cũng chẳng khó khăn gì nhỉ? Ha ha! Nhà toán học thiên tài Tổ Xung Chi của nước tôi dù có sống dậy cũng không đo được đâu quan Trạng ạ!”.
Sứ thần đang đắc chí vì cho rằng lần này Lương Thế Vinh sẽ phải bó tay. Thế nhưng một lần nữa vị Trạng Nguyên lại làm sứ thần cúi đầu bẽ mặt vì giải đố một cách rất nhanh chóng và đơn giản.
Phương pháp của Lương Thế Vinh cũng rất đơn giản. Ông mượn cả cuốn sách của sứ giả nhà Minh, đo bề dày cuốn sách, rồi tính số trang của cuốn sách để lấy chiều dày này chia cho số trang, con số tính được chính là độ dày một trang giấy!
Chu Hy ngửa mặt lên trời than: “Nước Nam quả có lắm người tài!”.
Lương Thế Vinh đáp lại rằng: “Người nghĩ ra cách cân voi thật sự là Tào Xung, con của Tào Tháo”. Điều này càng khiến cho sứ giả hổ thẹn vì chưa thuộc sử nước nhà.
Lương Thế Vinh là một ông quan tài giỏi, thông thạo văn chương, giỏi giang âm nhạc, tinh tường toán pháp. Ông còn nổi tiếng về lòng mến dân và đức tính thẳng thắn, trung thực. Ngay đối với vua, ông cũng hay châm biếm khôi hài, không chịu câu thúc. Ông thường mượn việc để răn dạy từ Vua đến quan. Lương Thế Vinh là một thiên tài toán học, là người soạn giáo trình Toán học đầu tiên ở Việt Nam. Quyển “Ðại thành toán pháp” được đưa vào chương trình thi cử suốt 450 năm. Ông mất ngày 26 tháng 8 năm Bính Thìn (tức 2 tháng 10 năm 1496) tại quê nhà, thọ 55 tuổi.
Lời bàn:
Người xưa nói: “Đời người ai mà không chết, hãy để lòng này với trời xanh” . Xưa nay có mấy người Trạng Nguyên được Vua khóc than thương tiếc vì tài năng và vì công trạng với đất nước! Có mấy người được Hoàng Đế viết thơ khóc Trạng! Trạng Lường Lương Thế Vinh là một trong số những người được vinh dự đó. Thật tự hào lắm thay!
Khi ông qua đời, Vua Lê Thánh Tông rất thương tiếc và viết một bài thơ khóc Trạng:
Chiếu thư Thượng đế xuống đêm qua
Gióng khách chương đài kiếp tại nhà
Cẩm tú mấy hàng về động ngọc
Thánh hiền ba chén ướt hồn hoa
Khí thiên đã lại thu sơn nhạc
Danh lạ còn truyền để quốc gia
Khuất ngón tay than tài cái thế
Lấy ai làm Trạng nước Nam ta
