Nghe đọcPhạm Ngũ Lão (1255 – 1320) là một vị tướng xuất thân từ nông dân, đánh trận bách chiến bách thắng. Theo sử sách, cuộc đời của ông có nhiều câu chuyện thú vị.
Cuộc gặp gỡ định mệnh giữa chàng đan sọt và Hưng Đạo Vương
Theo cuốn “Danh nhân Việt Nam”, Phạm Ngũ Lão sinh năm 1255 trong một gia đình nông dân nghèo ở làng Phù Ủng, huyện Đường Hào, Hải Dương (nay là thuộc huyện Ân Thi, Hưng Yên) đúng vào lúc Vương triều Trần đang động viên sức dân chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ hai.
Từ nhỏ, Phạm Ngũ Lão nổi tiếng vì chí khí khác thường. Ở làng có người tên Bùi Công Tiến đỗ tiến sĩ, tổ chức ăn khao, cả làng kéo đến, riêng Phạm Ngũ Lão thì không. Người mẹ hỏi con sao không đến thì Ngũ Lão thưa: “Chí làm trai phải lập công danh rạng rỡ non sông mà con chưa lập được bằng người, đi mừng người ta nhục lắm”.
Cùng thời gian đó, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đưa quân đi tập trận qua làng Phù Ủng. Quân lính nườm nượp kéo đi, tiếng thét tránh đường vang lên ồn ã, nhưng Ngũ Lão vẫn điềm nhiên ngồi đan sọt bên đường như không hề biết. Một người lính bực tức, lấy giáo đâm vào đùi nhưng ông không phản ứng gì.
Nghe tiếng ầm ĩ, Hưng Đạo Vương định sai một viên quan hầu cận lên xem việc gì thì tướng Nguyễn Chế Nghĩa tiến lại trước mặt ông, cúi đầu thưa rõ sự việc. Trần Hưng Đạo thấy lạ liền đến trước mặt chàng trai. Thấy người này ước chừng hai mươi tuổi, đầu trần, áo rách, khuôn mặt khôi ngô, một bên đùi bị giáo đâm chảy máu, nhưng vẫn ngồi đan sọt, Hưng Đạo Vương cất giọng hỏi: “Ngươi quê ở đâu, bị giáo đâm thế không biết đau hay sao mà ngồi im thế“?
Phạm Ngũ Lão ngước lên, thấy vị tướng dáng uy nghi nhưng vẫn lộ rõ vẻ hiền từ, liền kính cẩn thưa: “Thưa Đức ông! Thần họ Phạm, tên Ngũ Lão, quê ở làng Phù Ủng, châu Thượng Hồng. Nhà nghèo, ruộng không có, phải làm nghề đan sọt nuôi mẹ già. Thần mải nghĩ mấy câu trong binh thư nên không biết có quân của Đức ông qua đây. Xin Đức ông xá tội!“.
Thấy dáng vẻ và khẩu khí của Phạm Ngũ Lão đường hoàng, Trần Hưng Đạo sai người lấy thuốc đắp vết thương cho ông rồi dò hỏi xem có quan tâm đến việc quân Nguyên Mông sắp tiến vào Đại Việt không. Phạm Ngũ Lão thưa: “Thần tuy ở nơi thôn dã song cũng biết giặc Nguyên Mông lăm le tiến vào nên đã cùng trai tráng trong vùng luyện tập võ nghệ, chờ thời cơ đầu quân“.
Hưng Đạo Vương nhìn thấy trong một chiếc sọt có quyển sách liền hỏi sách gì, Ngũ Lão kính cẩn dâng lên. Vương hỏi về binh thư, không ngờ ông trả lời rành rọt mọi vấn đề về cách dùng binh, binh chỉ cần tinh chứ không cần nhiều. Hưng Đạo Vương mừng rỡ nói: “Ngươi có chí lớn, ta rất mừng. Hiện ta chiêu mộ quân lính, kén chọn tướng tài. Ta muốn ngươi về Vạn Kiếp giúp ta huấn luyện quân lính. Ngươi thấy thế nào?”.
Phạm Ngũ Lão vui mừng song không đi ngay mà xin phép về thưa lại với mẹ khiến Hưng Đạo Vương xúc động. Sau một thời gian, Ngũ Lão đến quân doanh của Trần Hưng Đạo huấn luyện quân sĩ. Ông còn được Hưng Đạo Vương gả con gái cho. Điều này rất hiếm xảy ra trong Vương triều Trần và để làm điều đó một cách thuận tình đạt lý, Trần Quốc Tuấn đã phải giáng con gái Anh Nguyên xuống làm con nuôi.
Hai lần đánh thắng giặc Nguyên Mông
Được rèn cặp dưới trướng Hưng Đạo Vương, Phạm Ngũ Lão trưởng thành, phát huy được những sở trường để trở thành vị tướng tài năng kiệt xuất, lập được nhiều chiến công.
Phạm Ngũ Lão, viên hổ tướng mà giặc Nguyên Mông phải khiếp sợ. Ông nhiều lần dẫn quân trừng phạt sự xâm chiếm của Ai Lao và Chiêm Thành. Trận đánh nào ông cũng giành chiến thắng nên được gọi là vị tướng bách chiến bách thắng.
Sử gia Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí, phần ghi chép và bàn về các vị tướng tài giỏi đã tôn vinh 16 vị tướng từ thời Lý tới thời Lê sơ, riêng triều Trần có bốn người là Trần Quốc Tuấn, Trần Nhật Duật, Trần Khánh Dư và Phạm Ngũ Lão.
Nỗi thẹn có giá trị nhân cách
Không chỉ là tướng giỏi khi ra trận, Phạm Ngũ Lão còn rất tài tình trong làm thơ. Trong “Đại Việt sử ký toàn thư”, Ngô Sĩ Liên viết: “Phạm Ngũ Lão thích đọc sách ngâm thơ, là người phóng khoáng, có chí làm việc lớn”.
Năm 1320, Phạm Ngũ Lão mất ở Thăng Long. Thơ văn của ông đến nay chỉ còn hai bài: Văn Hưng Đạo Đại vương (Viếng Hưng Đạo Đại vương) và Thuật hoài (Tỏ lòng). Trong đó, bài “Viếng Hưng Đạo Đại vương” được ông sáng tác để khóc Trần Quốc Tuấn. Bài thơ đánh giá Hưng Đạo Vương là “muôn dặm thành dài” của nhà Trần và không quên nhắc đến sự nghiệp bất hủ của ông. Tỏ lòng được nhiều người biết đến hơn.
Bài thơ được dịch nghĩa:
“Múa giáo non sông trải mấy thu
Ba quân như hổ nuốt trôi trâu
Công danh nam tử còn vương nợ
Luống thẹn khi nghe chuyện Vũ Hầu”.
Bài thơ này được truyền tụng trong ba quân, kích thích binh lính quyết lập chiến công, đánh thắng giặc Nguyên Mông. Trong bài Thuật hoài (Tỏ lòng), Phạm Ngũ Lão thẹn vì chưa trả xong nợ nước. Vì từ một chàng trai thôn dã bình thường ở làng Phù ủng ông đã trở thành một vị tướng tài, tham gia trực tiếp vào cuộc kháng chiến chống Nguyên – Mông lần 2, lần 3, nổi tiếng là người đánh đâu thắng đấy. Cho tới khi 63 tuổi, ông vẫn hăng hái xung phong cầm quân, dẹp tan bọn xâm lược quấy rối biên giới phía Tây Tổ quốc. Được phong chức: “Điện súy Thượng Tướng Quân” nên thẹn với Vũ hầu không phải là so sánh mình với Vũ hầu mà là soi vào tấm gương ấy để nỗ lực phấn đấu, khát khao có được tài mưu lược giúp nhà Trần trừ giặc, cứu nước.
Lời bàn:
Phạm Ngũ Lão thẹn vì chưa trả xong nợ nước. Đó là nỗi thẹn có giá trị nhân cách. Nỗi thẹn ấy không làm cho con người trở nên nhỏ bé mà trái lại nâng cao phẩm giá con người. Đó là cái thẹn của một con người có lý tưởng, hoài bão vừa lớn lao, vừa khiêm nhường. Nỗi thẹn của một con người luôn dành trọn cái tâm cho đất nước, cho dân chúng, nỗi thẹn của người Quân Tử nước Nam.
