Nghe đọcTrong lịch sử nước ta có rất nhiều nhà nho yêu nước nhưng nếu phải chọn là danh sư tiêu biểu thì các sử gia và nhiều người đời sau đều chọn Chu Văn An. Chu Văn An là tấm gương tiêu biểu của người thầy vì ông có tài học nhưng không màng chuyện làm quan mà chỉ coi việc dạy học trò là sứ mệnh cao cả nhất. Là người chính trực, đã từng đỗ Thái học sinh nhưng không ra làm quan mà mở trường dạy học ở làng Huỳnh Cung, bên kia sông Tô Lịch. Do tính tình thanh bạch như tấm gương sáng nên các học trò dù làm quan cao cũng rất kính nể thầy. Chu Văn An lại là người ghét gian tà nên học trò nào làm gì sai thì ông không gặp mặt, rồi mắng mỏ không chút tị hiềm.
Chu Văn An là người có tính cương nghị, thẳng thắn, sửa mình trong sạch, bền giữ tiết tháo, không cầu lợi lộc. Ông ở nhà đọc sách, học vấn tinh thông, nổi tiếng gần xa, học trò đầy cửa, thường có kẻ đỗ đại khoa, vào chính phủ. Như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát đã làm hành khiển mà vẫn giữ lễ học trò, khi đến thăm thầy thì lạy hỏi ở dưới giường, được nói chuyện với thầy vài câu rồi đi xa thì lấy làm mừng lắm. Ông là người trong sạch, thẳng thắn, nghiêm nghị, kẻ nào xấu thì ông nghiêm khắc trách mắng, thậm chí la hét không cho vào.
Vua Trần Dụ Tông chính là học trò nổi tiếng nhất của Chu Văn An và cũng là người học trò khiến ông thất vọng nhất. Khi Chu Văn An vào Quốc Tử giám dạy học thì ông cũng không mong cầu gì ngoài việc có thể đào tạo cho đất nước một minh quân. Nhưng ông sớm phải thất vọng.
Sau khi Thượng Hoàng Minh Tông mất, Dụ Tông được toàn quyền điều hành đất nước. Lúc đầu, hăng hái về chính sự, nhưng Dụ Tông lại thích hưởng lạc nhiều, xây dựng nhiều cung điện, thích đánh bạc, nuôi chim thú lạ khắp nơi, trong cung lại hiện ra khung cảnh hào hoa tráng lệ khác thường. Các học trò của Chu Văn An như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát tuy có năng lực nhưng không can gián được Dụ Tông bớt hưởng lạc mà chú tâm vào chính sự. Trong khi đó, gian thần hoành hành. Cận thần nhiều người bất tài, lo bế Vua để lộng hành. Dân tình đói khổ. Nhiều trung thần nghĩa sĩ bị làm hại.
Với trách nhiệm của người thầy và cũng là một con dân Đại Việt, Chu Văn An soạn và dâng “Thất trảm sớ” lên Vua Trần Dụ Tông để đề nghị chém bảy người mà ông cho là nịnh thần, đều là những kẻ có thế lực và được cưng chiều. Lòng trung của ông khi ấy gần như cô độc giữa triều đình và chịu bao áp lực như sấm sét nhưng ông không sợ hãi. Cuối cùng Trần Dụ Tông không chuẩn tấu, chính sự nhà Trần vì thế mà suy vi. Về phía Chu Văn An, sớ dâng lên, không được trả lời, ông liền treo trả mũ áo, trở về điền viên. Yêu phong cảnh núi Chí Linh, ông đến ở ẩn tại đấy. Những ngày đại triều hội thì vào kinh triều cận. Dụ Tông muốn ủy thác công việc chính trị cho ông, nhưng ông từ chối không nhận. Bà Huệ Từ thái hậu nói rằng: “Đối với kẻ sĩ thanh tu, thiên tử còn không bắt làm bày tôi được nữa là chực đem chính sự ép người ta làm!”. Mỗi khi nhà Vua có ban thưởng gì, ông lạy tạ xong rồi lại đưa cho người khác. Thiên hạ đều khen là người có khí tiết cao.
Lời bàn:
Chu Văn An không màng danh lợi, không sợ cường quyền, một lòng vì nước nên đời sau đều ca ngợi. Đối với trách nhiệm của người Thầy cũng như người bề tôi, ông đều làm tròn bổn phận. Không vì học trò đã làm quan lớn, thậm chí là Vua mà ông mất đi khí phách của người Thầy, của người bề tôi luôn vì nước, vì dân, vì nghĩa lớn. Vạn thế sư biểu Chu Văn An là người Thầy mẫu mực, là tấm gương cho tinh thần Tôn Sư Trọng đạo của nước Việt, luôn đau đáu để dạy ra những học trò giỏi, học không phải để làm quan mà để làm người.
